Liêm Pha thế thủ trước Vương Hột

Các danh tướng ở nước Triệu khi đó có Liêm Pha, Lạn Tương Như và Triệu Xa. Khi đó Triệu Xa đã mất, Lạn Tương Như lại mắc bệnh nặng nên vua Triệu sai Liêm Pha cầm quân đi cứu Thượng Đảng.

Liêm Pha gặp Phùng Đình ở Trường Bình mới biết Thượng Đảng bị Tần lấy rồi. Liêm Pha hợp quân với Phùng Đình chia nhau giữ ải.

Liêm Pha ra trận đụng độ với Vương Hột, quân Tần mạnh mẽ mấy lần đánh bại quân Triệu, giết một viên đô uý của Triệu[5]. Liêm Pha biết thế quân Tần đang hăng hái nên không thể dùng sức đương đầu, quân Triệu yếu hơn nên cho quân đào hào đắp lũy, cố thủ giữ thành không đánh.

Triệu vương và Bình Dương quân Triệu Báo thấy quân Triệu yếu thế, sai Trịnh Chu sang giảng hoà với nước Tần. Tần Chiêu Tương vương tuy tiếp đãi Trịnh Chu nhưng không cho Triệu giảng hoà[6].

Quân Tần mấy lần khiêu chiến, quân Triệu vẫn không chịu ra đánh. Liêm Pha lệnh trong quân Triệu không ai được ra, muốn chờ cho quân địch đánh lâu ngày sẽ mệt mỏi mới tác chiến. Quân Tần dùng sức công phá suốt 2 năm không thể đánh chiếm được Trường Bình.

Triệu Quát thay Liêm Pha

Tần Chiêu Tương vương thấy Vương Hột đánh mãi không hạ được Trường Bình, bèn dùng kế ly gián. Vua Tần sai gián điệp mang nhiều vàng bạc đến nước Triệu, đút lót cho các quan lại nước Triệu, phao tin rằng:

Liêm Pha già cả, nhút nhát, không dám đụng độ quân Tần. Trong các tướng Triệu thì quân Tần chỉ sợ một mình Triệu Quát, con Mã Phục quân Triệu Xa mà thôi.

Triệu Hiếu Thành vương nghe tin đồn, nghĩ rằng lão tướng Liêm Pha cầm quân, đông hơn quân Tần mà không dám đối trận thì quả là Liêm Pha nhút nhát. Trong khi đó thì Triệu Quát còn trẻ, có tiếng là thuộc làu sách binh pháp của cha là Triệu Xa để lại. Thậm chí, Quát thường cùng cha bàn việc binh, Triệu Xa cũng không thể bắt bẻ Quát được. Tuy nhiên chính Triệu Xa vẫn không tin rằng con mình có thực tài.

Triệu vương lại tin vào tài của Triệu Quát, định cho Quát ra thay Liêm Pha. Thừa tướng Lạn Tương Như can:

Đại vương dùng Quát cũng chỉ vì nghe danh ông ta cũng như gắn trục đàn mà gảy đàn thôi. Quát chỉ biết đọc sách của cha để lại, không biết ứng biến đâu.

Triệu Vương không nghe, ra lệnh gọi Triệu Quát vào để phong. Mẹ Quát cũng dâng thư can Triệu vương. Triệu vương bèn triệu cả mẹ Quát vào hỏi. Bà thưa:

Trong thời cha nó làm tướng, hạng người ông ấy thân hành bưng cơm nước, cho ăn có đến hàng chục, hạng ông ấy xem là bạn có đến hàng trăm. Đại vương và tôn thất thưởng cho cái gì thì ông ấy đưa tất cả cho các quân lại và sĩ phu. Ngày được nhận mệnh lệnh làm tướng, ông ấy không hỏi đến việc nhà. Nay Quát mới làm tướng mà ngồi ngoảnh mặt về hướng Đông để tiếp khách[7], quân lại không ai dám ngẩng lên nhìn, vàng lụa nhà vua cho đều đem về cất ở nhà, hàng ngày xem có nhà cửa ruộng vườn gì có lợi, nên mua thì mua. Nhà vua xem nó có bằng cha nó không? Cha con bụng dạ khác nhau, xin nhà vua chớ sai đi.

Nhưng Triệu vương vẫn không đổi ý. Bà mẹ Triệu Quát biết không can được, chỉ xin sau này nếu Quát thua trận thì bà được miễn tội[8].

Năm 260 TCN, Triệu Quát ra mặt trận thay thế Liêm Pha. Liêm Pha bị bãi chức trở về Hàm Đan.

Bạch Khởi thay Vương Hột

Triệu Quát ra mặt trận nắm quyền chỉ huy, bèn thay đổi tất cả những luật lệnh Liêm Pha đã dùng, lại thay đổi nhiều nhân sự mà Liêm Pha đã bố trí. Đồng thời, Triệu Quát còn chủ trương dỡ bỏ các công sự phòng ngự của quân Triệu và chuẩn bị mang quân ra đánh quân Tần.

Tần Chiêu Tương vương Doanh Tắc biết Triệu Quát đã thay Liêm Pha, bèn bí mật phái Vũ An quân Bạch Khởi ra mặt trận làm chánh tướng, cho Vương Hột làm phó tướng. Tần vương còn ra lệnh trong quân Tần:

Hễ ai tiết lộ tin Bạch Khởi làm tướng chỉ huy thì sẽ bị chém.

Quân Tần giữ đúng phép tắc, không để lộ thông tin ra ngoài. Vì vậy quân Triệu vẫn tin rằng người chỉ huy bên quân Tần là Vương Hột.

Bạch Khởi vây bức Triệu Quát

Bạch Khởi biết Triệu Quát chủ quan khinh địch, bèn dùng kế dụ. Bạch Khởi sai quân ra đánh vài trận đều cố ý thua. Triệu Quát đắc chí cho rằng quân Tần không đáng sợ nên mang đại quân ra truy kích.

Khi đó Bạch Khởi bèn điều hai cánh quân tinh nhuệ ra đánh tập hậu, cắt đứt quân Triệu làm đôi. Phần quân Triệu theo Triệu Quát và cánh quân giữ đại trại bị cô lập không liên hệ được với nhau. Cả hai cánh quân đều bị quân Tần vây, không thể đánh ra được.

Bạch Khởi lại sai một cánh quân đi chẹn đường vận lương của quân Triệu, khiến quân Triệu đông đúc bị thiếu lương. Triệu Quát không tiến lên được, cũng không trở về đại trại được, phải đóng quân giữa chỗ rừng núi, dựng tạm hào luỹ tự vệ, chờ viện binh.

Tần Chiêu Tương vương nghe tin quân Tần đã bao vây được quân Triệu, hết sức vui mừng, bèn đích thân đến Hà Nội[9], ra lệnh động viên tất cả đàn ông và con trai từ 15 tuổi trở lên phải ra trận, điều động tới những nơi hiểm yếu phía đông bắc Trường Bình, cắt đứt đường vận lương và chặn luôn viện binh của quân Triệu từ Hàm Đan tới.

Khi đó Triệu Quát mới biết rằng tướng chỉ huy của quân Tần là Bạch Khởi chứ không phải Vương Hột. Vì trước đó Bạch Khởi vốn đã là viên tướng bách chiến bách thắng, đánh rất nhiều trận lớn với 6 nước chư hầu, hạ nhiều thành và giết nhiều quân địch, do đó Triệu Quát rất lo lắng. Hơn 40 vạn quân Triệu bị vây ngặt, không dám xuất chiến. Trong 46 ngày từ tháng 7 đến tháng 9 năm 260 TCN, quân Triệu không còn lương, quân sĩ giết hại lẫn nhau để ăn. Triệu Quát mấy lần xua quân ra đánh phá vây nhưng quân Tần dũng mãnh đánh rát khiến quân Triệu không thể phá vây được.

Triệu Quát cùng kế, đành đích thân dẫn một cánh quân tinh nhuệ liều chết đi phá vây, hy vọng mở đường máu thoát ra. Khi quân Triệu Quát xông ra ngoài đều bị quân Tần dùng cung nỏ bắn trúng. Triệu Quát cùng cánh quân Triệu đều bị tử trận.

Bạch Khởi giết hàng binh Triệu

Nghe tin Triệu Quát tử trận, quân Triệu không còn tinh thần chiến đấu, đều buông vũ khí đầu hàng. Phùng Đình tự sát.

Quân Triệu đầu hàng quá đông, Bạch Khởi lo lắng chưa biết xử lý ra sao. Ông nhớ tới trước kia Vương Hột đánh chiếm Thượng Đảng, người Thượng Đảng một mực bỏ chạy hết sang nước Triệu, không chịu theo Tần, vì thế với số binh sĩ đông hơn cả quân mình, Bạch Khởi sợ cũng không thể kiềm chế được[10], nên bàn với Vương Hột chôn sống hết. Để lừa quân Triệu, Bạch Khởi đem hàng tốt chia làm mười doanh, sai 10 viên tướng thống suất, hợp với 20 vạn quân Tần, đều cho trâu rượu, ăn uống và nói rằng ngày mai Vũ An quân sẽ lựa chọn quân Triệu, người nào khoẻ mạnh đánh trận được, thì cấp cho khí giới và đem về nước Tần sai dụng, còn người già yếu đều cho về Triệu. Quân Triệu mừng rỡ.

Đêm ấy, Bạch Khởi truyền mật lệnh cho mười viên tướng rằng:

Quân Tần đều dùng vải trắng phủ đầu, nếu đầu không có vải trắng, thì tức là quân Triệu, đều phải giết đi.

Quân Tần theo lệnh, cùng ra tay một lúc. Hàng tốt nước Triệu vì không biết có lệnh ấy, lại không có khí giới, nên đều bó tay chịu chết. Bốn mươi vạn quân Triệu trong một đêm đều bị chém chết cả. Bạch Khởi thu nhặt những đầu lâu quân Triệu, chất đống ở trong luỹ Tần, gọi là núi Đầu Lâu.

Tính ra trong trận Trường Bình, trước sau quân Tần chém hoặc bắt tổng cộng 45 vạn quân Triệu, kể cả những quân Triệu đầu hàng Vương Hột trước, đều bị giết sạch. Bạch Khởi cho thả 240 người ít tuổi về Hàm Đan để tuyên dương cái oai của nước Tần.

Đây là sự kiện được xem là một trong những vụ thảm sát lớn nhất trong lịch sử cổ đại Trung Quốc, sau này quân Sở của Hạng Vũ cũng sát hại hơn 20 vạn hàng binh Tần của tướng Chương Hàm.